Kasım 1922’de İsmet Paşa’nın başkanlığındaki Türk heyeti Lozan’a giderken 12 ada 1911’den beri tam 11 yıldır İtalya’nın, Ege adaları 1913’ten beri tam 9 yıldır Yunanistan’ın, Kıbrıs Adası ise 1878’den beri tam 44 yıldır İngiltere’nin elindeydi.

Misak-ı Milli gerçeği neydi?

Misak-ı Milli, Erzurum ve Sivas Kongresi kararlarına dayanır. İlk Misak-ı Milli taslağını 19 Ocak 1920’de Ankara’da bizzat Atatürk kaleme aldı. İsmet Paşa bu taslak metin üzerinde çalıştı.  Bu metin 22 Ocak 1920’de İstanbul’daki Mebusan Meclisi’nde okundu. Bir komisyon bu taslak üzerinde bazı düzeltmeler yaptı. Mebusan Meclisi 28 Ocak 1920 tarihli özel ve gizli oturumda Erzurum milletvekili Celalettin Arif ve 121 milletvekilinin imzaladığı bu metni “Misak-ı Milli” adıyla kabul etti. Böylece önce bir grup programı olarak düşünülen Misak-ı Milli sonradan bir Meclis kararı halini aldı. 6 maddelik toplam 1.5 sayfalık Misak-ı Milli’ye göre Müslüman Araplar kendi geleceklerine kendileri karar verecekti. Kars, Ardahan, Batum ve Batı Trakya için halk oylaması yapılacaktı. İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin güvenliği sağlanmak kaydıyla boğazların dünya ticaretine açılmasına bizimle birlikte öteki tüm devletlerin oy birliği ile karar verilecekti.

Azınlık hakları komşu ülkelerdeki Müslümanların da aynı haklardan yararlanması koşuluyla güvence altına alınacaktı. Kapitülasyonların kaldırılmasına karşılık Osmanlı borçları ödenecekti. Görüldüğü gibi Misak-ı Milli’de sınırlar kesin olarak çizilmemişti. Atatürk Lozan Anlaşmasının Misak-ı Milli’ye aykırı olduğunu söyleyenlere Meclis’te şöyle demişti: Efendiler, toprak ve sınır konusu, Misak-ı Milli’nin bilindiği gibi birinci maddesinde yer almaktadır. Ancak Misak-ı Milli şu çizgi bu çizgi diye hiçbir zaman sınır çizmemiştir. O sınırı çizen şey milletin menfaati ve yüksek kurulumuzun yerinde ve doğru kararıdır. Yoksa haritası mevcut bir sınırı yoktur.

Misak-ı Milli’de Ege adalarından ve 12 adadan söz edilmemişti. Çünkü Misak-ı Milli 30 Ekim 1918’de elimizde olan toprakları içeren bir metindi. Bu adalar ise çok daha önce kaybedilmişti. Bu bağlamda 30 Ekim 1918’de elimizde olan Musul Misak-ı Milli’ye dahildi. Misak-ı Milli’de Batı Trakya’da halk oylanması istenmişti. Ancak Atatürk 16-17 Ocak 1923’te İzmit basın toplantısında Batı Trakya konusundaki maddeyi Misak-ı Milli’ye kendisinin koymadığını o koşullarda böyle bir beklentinin mantıklı ve Türkiye’nin çıkarına uygun olmadığını belirtmişti.

Misak-ı Milli 1920 yılbaşında ülke işgal altındayken saray İngiliz emperyalizmine teslim olmuşken Atatürk ve dava arkadaşlarının hazırladıkları bir “Milli Hedef” belgesidir.

Misak-ı Milli idealdir. Milli Mücadelenin gelişimi Misak-ı Milli’yi şekillendirmiştir. Örneğin Temmuz 1921’de düşman ordularının Ankara’ya 50 km. yaklaştıkları bir ortamda Misak-ı Milli hedefi Musul’u, Batı Trakya’yı, Adaları kurtarmak değil Ankara’yı kaybetmemek. Eskişehir’i, Kütahya’yı, Bursa’yı kurtarmaktı. Ankara’da masa başında çizilen Misak-ı Milli, İnönü’de, Sakarya’da, Afyon’da, Dumlupınar’da savaş meydanlarında Türk süngülerinin gücüyle uygulandı. Misak-ı Mili’de sınırı çizen şey önce askeri sonra politik güçtür. Atatürk bu gücün sınırlarını çok iyi biliyordu. İyi hafta sonları…