İhale dokümanındaki ‘’fiyat farkı hesaplanmayacaktır’’ ibaresi gereği, değişen piyasa koşullarına bağlı olarak sözleşmelere uygulan(a)mayan fiyat farkı, yüklenici nezdinde hak kaybı, bazı hallerde de kamu zararı yaratmaktadır. Koşullardaki değişim ile birlikte zorlanan, hatta bu nedenle faaliyetlerini sonlandırmak durumunda kalan, inşaat sektörü başta olmak üzere, tüm sektörlere yönelik, kapsamı genişletilmiş fiyat farkı kararnamesi, taahhüt firmalarının öncelikli beklentisidir.

Mevzuatta fiyat farkı hesabına ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiş ancak Tip Şartname ve Sözleşmelerde, fiyat farkı hesaplanmasına ve yöntemine dair belirleme, idarenin takdirine, öngörüsüne bırakılmıştır. İdare tarafından ihale dokümanında fiyat farkı verileceği öngörülmesine rağmen sabit katsayılar ile endekslerin belirlenmediği durumlarda, temel endeks ve güncel endeks olarak TÜİK tarafından aylık yayımlanan 2003=100 Temel Yıllı Üretici Fiyatları Alt Sektörlere Göre Endeks Sonuçları Tablosunun “ÜFE Genel” sütunundaki sayı esas alınarak fiyat farkı hesaplanmaktadır.

Fiyat farkı uygulamasının, idarelerin öngörüsüne bırakılması, sektör bazlı öngörülemeyen hallerle sık karşılaşan firmaları zora sokmaktadır. İşin süresi, girdi maliyeti, her sektörün kendine has etkileşimleri ve benzeri birçok detay göz ardı edilerek belirlemeler yapılması, fiyat farkı uygulanmaması,  kısa vadede kamu yararına gibi görünse de uzun vadede kamunun zararınadır. Zira bir idarenin yaptığı eksik düzenleme, bir yüklenicinin zararına, belki iflasına sebebiyet verebilmektedir. Yüklenici firma, bir kişiden ibaret değildir; bakmakla yükümlü olduğu ailesi, çalışanları, çalışanların aileleri, ödediği vergi, kamuya - özel sektöre karşı yükümlülükleri ve daha birçoğunu bünyesinde barındırmaktadır. Dolayısıyla bir firmanın çarpma ve çarpan etkisi önemsenmelidir.

Ekonomik dalgalanmalar ve tahmin edilemeyen döviz artışlarına dayalı enflasyon baskısının yoğun yaşandığı bir ortamda genel endeks yerine sektör endeksinin zorunlu tutulması, o günün piyasa koşullarına daha uyarlı ve hakkaniyetli bir hesap ortaya çıkartacaktır. Çoğu idare, bu ince detayı gözden kaçırdığı veya teknik açıdan karmaşık bir hesap yapmaktan kaçındığı için “ÜFE Genel” endeks üzerinden hesap yapmaktadır. Uzun vadeli süreci olan yapım işlerinde, sektör endeksi - özellikle inşaat sektörünün beklentisi olan, TÜİK tarafından yayımlanacak inşaat sektör endeksi - üzerinden hesaplama yapılması elzemdir. Aynı piyasa etkisinde, benzer işi yapan firmalar, ihale dokümanı içeriğindeki düzenleme farklılığı nedeniyle fiyat farkı uygulamasından mahrum kalabilmekte ya da ihtiyaca göre detaylandırılmamış bir hesaplama öngörülmüşse, oluşan zararını telafi edememektedir.

Yalnızca “fiyat farkı hesaplanmayacaktır” ibaresini dikkate alıp, koşulları oluşmasına rağmen, idarenin takdirinde olan süre uzatımının ve fiyat farkının uygulanmadığı hallerin varlığı malumdur. 18.01.2019 tarihli Tasfiye Kararnamesi, tasfiye veya devir için Hazine ve Maliye Bakanlığının görüşü alınarak, idarenin onayını şart koşması nedeniyle Tasfiye Etmeme Kararnamesine dönüştüğünden dolayı çoğu yüklenicinin derdine çare olamamıştır. Aksine birçok idarede, bu nedenle sürdürülemez hal alan işler, feshedilmiş, sonrasında ise yeni birim fiyatlar üzerinden ikmal inşaat ihaleleri açılmıştır. O günün koşullarında makul bir fiyat farkı verilmiş olsaydı, ne kadar ilave yük gelecekti? Yeniden ihale edilmek suretiyle kamuya çektirilen yük ne kadardır? Burada oluşan kamu zararını kim üstlenecektir?

Kamu İhale Kurumunun mevzuat yönünden yetersiz kalması, idarelerin yorum ve uygulama farklılıkları, yaşanan hak kayıplarının temel nedenidir. Basit çözümlü hususlarda dahi, hak arama ve çözüm üretme yeri, yargı olmuştur.  Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından, ülke genelinde yıl içerisinde yapılacak teftişlerle edinilecek bilgiler üzerinden, mevzuattaki eksiklerin ve uygulama hatalarının giderilmesine yönelik, o konu özelinde Genelge yayımlanmasına ihtiyaç vardır.  Ayrıca uygulayıcılara, mevzuata tam hakimiyet ve doğru yorum geliştirmeye dair, düzenli eğitim desteği de sağlanmalıdır. Tarafların hak ve yükümlülüklerini koruyan, fiyat ve fiyat dışı değişim mekanizmalarını güncel koşullara uyarlı tanımlayan ve olası tüm sorunların çözümünü kapsayacak geniş içerikle, esnek tasarlanan ihale dokümanlarının, sözleşme sürecinin başarılı yürütülmesine önemli bir katkı olacağı aşikardır.

İnşaat yapım işleri başta olmak üzere, fiyat farkı hesabında, sektör özelinde endeks düzenlemesine ilaveten sözleşme sürecindeki aksaklıkların iyileştirilmesinin, borç yapılandırması ve kredilendirilme alternatifine nazaran, firmalara, daha rahat ve kalıcı bir nefes olacağı hususu, ilgili makamlarca dikkate alınmaya muhtaçtır.