Borçlar Kanunu hükümlerine göre sözleşmelerde tarafların eşitliği ilkesi esastır. Ancak taahhüt firmaları, ihale makamlarıyla karşılıklı imza altına aldıkları sözleşmeden kaynaklı yükümlülüklerini süresinde yerine getirmekteyken, idarelerin yükümlülüklerini gecikmeli olarak yerine getirmesi ile sıklıkla karşılaşılmaktadır.

İş programına uygun bir şekilde teslimleri tamamlanan iş kalemlerine ilişkin  düzenlenen hakediş formunun, karşılıklı imzalanmasının ardından, yasal süresinde düzenlenen  hakediş faturaları, birçok idare tarafından ödenek yetersizliği gerekçe gösterilerek, belirsiz ileri bir tarihte düzenlenmesi talebiyle geri çevrilmektedir. Zira faturanın KDV tutarını dahi ödeyecek parası yok. İdarelerin geç ödemeler veya usulsüz yaptırımları sonucu, firmaların zor ve cezai bir durumla karşılaşmasının, uygulamada, idarelere herhangi bir yansıması olmamaktadır. 

Vergi Usul Kanunu  uyarınca fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır ve özel usulsüzlük cezası kesilir. Hakediş formları da sevk irsaliyesi niteliğindedir, onay tarihinden itibaren yedi gün içerisinde faturası düzenlenmelidir.

Ödenek yetersizliği gerekçesiyle, fatura kabulünün ve/veya ödemesinin süresinde yapılmayışı, yükleniciye, birçok mağduriyet yaşatmaktadır. Şöyle ki;

Fatura düzenleme tarihinin, yasal süresinden ileri bir tarihe ötelenmesi, yükleniciyi, dahil olduğu mevzuat hükümlerine aykırı düşürerek cezaya muhatap bırakmaktadır. Vergi iadesi hakkının doğduğu hallerde, ya bu hak kaybedilmekte ya da izah verme ve benzeri nedenlerle uzun bir iade süreci geçirilmektedir. Kesilen fatura tarihi ile hakediş onay tarihi arasındaki süre, yasal süreyi aşmışsa, dönem atlanmışsa, ilgili fatura, vergi iadesine konu edilememektedir. Vergi idarelerinin, sürece dair yorumu farklı olabilmektedir.

Hakediş ödemelerindeki gecikmelerin, yüklenicinin mali gücünün yet-e-mediği hallerde, işin yavaşlamasına veya durmasına neden olacağı, beraberinde de gecikme cezasını doğuracağı göz ardı edilmemelidir.

Süresinde tahsil edilemeyen hakediş faturası, vergi ve SGK borç ödemelerinde aksamaya neden olabilmektedir. Vadesi geçmiş vergi ve SGK borcu olan firma, yeni ihalelere katılma hakkını kaybetmektedir. Personel ödemeleri başta olmak üzere, süresinde yerine getirmek zorunda olduğu ödemeler için, firma, ek borç yüküne girebilmektedir; borçlanması yüksek ise mali tabloların dengesi bozulmaktadır, geri ödemelerde gecikme varsa finans kuruluşları nezdinde kredibilite kaybedilmektedir, duruma göre yüksek borçlanma maliyetine katlanılmaktadır.

İdarenin sebebiyet verdiği haller kapsamında, süre uzatımı vermek mümkün iken, çoğu İdare süre uzatımı vermemektedir. Firmalar da idare ile ters düşmemek, ilişkileri bozmamak adına mevzuatta tanımlanmış haklarından yararlanmamaktadır. Bu konuda, her idarenin tutumu aynı yönde değildir. Ancak bir uygulayıcının, ilişkili olunan mevzuatı hatalı veya eksik yorumlaması, uygulama usul ve esaslarının birbiriyle ilişkilendirilmeden değerlendirilmesi, yüklenici ve/veya kamu aleyhine sonuç doğurabilmektedir.

Geciken hakediş ödemelerine, kaynak yokluğu veya yetersizliğinin gerekçe gösterildiği haller, Kamu İhale Kanununun,’’ Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılamaz’’ hükmü ile örtüşmemektedir.

İdarelerin, ödeme yükümlülüğünü süresinde yerine getirmemesi sonucu tek taraflı hak kaybı yaşayan firmaların, zora düşeceği, özel sektör ve/veya kamuya karşı yükümlülüklerini aksatacağı aşikardır. Sözleşmeden kaynaklı alacaklarını, süresinde tahsil edemediği sürece, yapılandırma ve benzeri düzenlemelerin, taahhüt firmalarına, uzun vadeli bir rahatlama sağlamayacağı hususu dikkate alınmaya muhtaçtır.