Türkiye’de ekonomik krizin derinleşmesiyle birlikte temel gıda ürünlerinin fiyatlarında da vatandaşın bütçesini zorlayan artışlar yaşandı.

Pazarlarda, marketlerde gıda ürünlerini almak zorlaşırken, hükümet çareyi daha önce Meclis’ten çektiği yasada arıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afrika ziyareti dönüşünde gazetecilere yaptığı açıklamada, tüketicileri korumak amacıyla çalıştıkları düzenlemeler olduğunu belirterek “Hal kanunu ile ilgili bir taslağımız var ama arzu ettiğimiz neticeyi alabilmek için sıralı bazı adımların gerçekleşmesi gerekiyor” ifadelerini kullandı.

Erdoğan, taslağın detayıyla ilgili şu bilgileri verdi:

“Halleri tam anlamıyla kayıt altına almak istiyoruz. Çıkacak olan düzenlemeyle hem hal içerisindeki yönetimin regüle edilmesini hem oraya üreticilerin girmesini sağlayacağız. Yani orada belli bir kotada üretici birliklerine bir kontenjan vereceğiz ve onların hallere girmesini sağlayacağız ki fiyatların dengelenmesinde bir rol oynayabilsinler. Tabii taslağımız var ama bu düzenlemeleri yapıp akabinde onu geçireceğiz. Bir sıralaması ve bir mantığı var kendi içerisinde"

2019’DA DA GÜNDEME GELDİ

Gerçek Gündem'den Sami Menteş'in haberine göre, Hal Yasası, ülkenin gündemine ilk kez gelmiyor. 2019 yılında da temel gıda ürünlerinin fiyatlarının artmasıyla bazı depolara baskınlar düzenlenmiş, şehirlerde tanzim satış merkezleri kurulmuştu. Tanzim satışlarda oluşan kuyrukların ardından dönemin Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, Hal Yasası üzerinde çalıştıklarını belirtmişti. Pekcan, Hal Yasası'nın devreye alınması ile tarım fiyatlarında düşüşlerin belirgin hale geleceğini ifade ederken şirketlerin yakın incelemeye alındığını gerek gramajlarla oynayanlar gerekse fahiş fiyat artışı yapanları takip ettiklerini söylemişti.

Bu sözlerin üzerinden yıllar geçti. Hal Yasası tasarısı gelen tepkilerin ardından Meclis’ten çekildi, Pekcan da kendi şirketi üzerinde kendi bakanlığına dezenfektan almasının ortaya çıkmasıyla görevden alındı.

KAZANAN ŞİRKETLER OLACAK

Bugün Erdoğan’ın yeniden gündeme getirdiği yasa taslağında neler vardı peki?

Tasarıya göre, hal kurma yetkisi belediyelerden alınacaktı. Tasarıyla birlikte ülken genelinde bulunan 175 sebze ve meyve hal sayısı 30’a indirilecek, hallerin kurulması, yönetilmesi, işletilmesi kurulacak olan Anonim Şirketlere devredilecek. Anonim Şirketlerin kuruluşunda Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ile kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları yer alacak. Bunların şirketteki payları yüzde 51’den az olamayacak. 

Buraya kadar bakıldığında halleri işletecek olan şirketlerde kamunun çıkarının ön planda tutulduğunu, şirket yönetimindeki çoğunluk korunduğunu düşünebilirsiniz. Ancak maddenin hemen devamında şirketin halka arz edilmesi durumunda yüzde 51’lik şartın aranmayacağı yazıyor. Yani hali işleten şirket borsaya girmeye karar verirse yerli, yabancı herhangi bir şirket, hali işleten şirketin çoğunluk hissesinin sahibi olabilecek. 

ÜRETİCİLERİN ŞİRKET KURMASI İÇİN 5 MİLYON LİRA BULMALARI LAZIM

Peki, üreticiler bir araya gelip şirket kurabilecekler mi?

Tasarıda şirketin kurulma şartları da yer alıyor. Deniliyor ki; “Şirketin kuruluşunda, beş milyon liradan az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması ile yönetmelikte gösterilen belgelerin ibraz edilmesi koşulları da aranır” 

Üreticiler bu parayı ve henüz ne oldukları belli olmayan belgeleri toplayabilirse hal için şirket kurabilecekler! 

HALLER DIŞINDA SATIŞ YAPILABİLECEK

Gelelim tasarıda yer alan başka bir konuya: Sistem!

Tasarıya göre meyve ve sebzelerin takibi için bir sistem kurulacak. Satıcılar ellerindeki bütün malı internet üzerinden bu sisteme işleyecek. Sisteme işlenmemiş ürün satanlara cezai yaptırım uygulanacak. Kurulacak sistemle birlikte ülkedeki bütün gıda depolarının miktarı internet üzerinden bir sisteme aktarılmış olacak. 

Haller dışında satış yapılabilir mi? Sanayici ve ihracatçıysanız tabi ki. Tasarıya şu ifadeler iliştirilmiş:

“Sınai üretimde kullanılmayan ya da ihraç edilmeyen sebze ve meyvelerin satışı, sanayiciler ve ihracatçılar tarafından toptancı hali dışında da yapılabilir”

CİRODAN KESİNTİ

Diyelim ki haller kuruldu. Siz de tüccar olarak halden bir dükkan kiraladınız. Hal yönetimi cironuzdan pay kesebilecek! “Toptancı hali işletmecisine, toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerin ciroları üzerinden yüzde biri geçmemek üzere Bakanlıkça belirlenecek pay alınabilir” diye yazıyor tasarıda. Halin giderleri için alındığını düşündüyseniz yanılıyorsunuz. Aynı maddede, haldeki elektrik kullanımı, depolama, ambalajlama, lojistik, su, ısınma, bakım-onarım, güvenlik, temizlik gibi giderlerin ortaklaşa ödeneceği de yazıyor. Haldeki hizmetlerin parasını zaten ödeyeceksiniz, kiranızı da vereceksiniz üstüne cironuzdan pay alacaklar!

HALLERDE NELER SATILACAK

Ticaret Bakanlığı’nın izin verdiği şirketlerce kurulacak olan hallerde neler satılacak peki? Tasarının gerekçesinde şöyle yazıyor:

“Sebze ve meyvelerin yanı sıra et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, su ürünleri ve kesme çiçek de dahil edilmiştir. Diğer gıda ve tarımsal ürünleri de arz ve talep derinliğine göre Bakanlıkça belirleme yapılması durumunda Kanun kapsamına alınabilmesine imkan sağlanmıştır” 

Hallerde yaşanabilecek sıkıntıları gidermek için Hal Hakem Heyeti’nin etkin şekilde kullanılması planlanıyor. Tasarıda heyetin üyelik yapısının sadeleştirilmesinden ve üyelere ödenecek olan “huzur hakkı” parasının arttırılmasından bahsediliyor! Aynı zaman hakem heyetinde bulunan Ziraat Mühendisleri de heyetten çıkarılacak.

Tasarının gerekçesinde, hallerdeki işyerlerinin yüzde 30’nun uygun fiyatlarla üretici örgütlerine kiralanabilmesinin önünün açıldığı yazıyor. Böylelikle üretici örgütlerinin desteklenmesi öngörülüyor. Aynı gerekçe maddesinde üretici örgütlerinin pazar payının binde 6 olduğu yazıyor. Yani yüzde 0.6! Yok denecek kadar az!

3 YIL SONRA NE DEĞİŞTİ

Sonuç olarak, 3 yıl önce Meclis’ten çekilen yasa taslağı Erdoğan’ın sözleriyle yeniden gündemde. Gıdalardaki sorunun kaynağı tarımsal üretimle başlıyor. Üreticilerin, masrafları karşılayamadıkları için üretmekten vazgeçtikleri bir ülkede, meyve ve sebze ticaretinin şirketler üzerinden tekelleştirilmeye çalışılması; temel amacı kâr etmek olan şirketlere para kazandırmaktan öteye gitmeyecek.