Akaryakıt fiyatları ay başından bu yana peş peşe gelen zamlarla fırlarken brent petroldeki düşüş nedeniyle indirim gelmemesi çok konuşulmuştu. Ekonomi yazarı Alaattin Aktaş, Dünya gazetesindeki köşesinde gerçeği açıkladı. Akaryakıt fiyatlarının yani benzin ile motorin fiyatının akaryakıt borsasının bulunduğu İtalya’nın Genova şehrindeki borsa fiyatlarının belirlediğini söyledi.

Türkiye'de akaryakıt zammını da, indirimini de herhangi bir merci yapmadığını açıklayan Aktaş, "Akaryakıt fiyatları otomatik olarak oluşuyor. Fiyatlara hükümetin de doğrudan etkisi yok, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, yani EPDK’nın da... Hele hele EPGİS’in hiç mi hiç etkisi yok... EPGİS’in, yani Enerji Petrol Gaz İkmal İstasyonları İşveren Sendikası'nın, yani bir sendikanın Türkiye için en hayati fiyatı, akaryakıt fiyatını belirlemesi söz konusu olabilir mi?" diye sordu.

"HÜKÜMET DOLAYLI OLARAK MÜDAHALE EDEBİLİR"

Benzin ve motorin fiyatının oluşmasında esas olan döviz kurunun yüksek ya da düşüklüğü hükümetin politikalarına bağlı olduğunu söyleyen Alaattin Aktaş, "Hükümet kurun yükselmesine yol açacak politikalar uygularsa haliyle akaryakıt da daha pahalı olur ya da tersi yaşanır.

Hükümetin bir etkisi de tabii ki vergiler. Akaryakıttan alınan vergileri artırıp azaltmak suretiyle fiyatları etkilemek mümkün. Örneğin geçen yıl eşel mobil olarak bilinen uygulama çerçevesinde bir dönem ÖTV’den feragat edilmesi gibi.

Bu iki araç dışında akaryakıt fiyatları konusunda hükümetin de hiçbir etkisi yok." ifadelerini kullandı.

Akaryakıt fiyatlarının nasıl oluştuğunu anlatan Aktaş, yazısını şöyle sürdürdü:

AKARYAKIT FİYATLARI NASIL OLUŞUYOR?

Akaryakıt fiyatları otomatiğe bağlanmış bir formülle kendiliğinden oluşuyor.

Fiyat mekanizması şöyle işliyor:

Akaryakıt borsası İtalya’nın Genova şehrinde. Klasik bir borsa ama alım satımı yapılan akaryakıt. Orada ton başına ve dolar cinsinden oluşan motorin ve benzin fiyatı, o gün Merkez Bankası’nca ilan edilen döviz kuruyla TL’ye çevriliyor.

Ton fiyatından litre fiyatı hesaplanıyor. Bu hesaplama yapılırken bir litre motorin 845 gram, bir litre benzin ise 775 gram olarak esas alınıyor. Bulunan fiyata dağıtıcı ve bayi payı, ÖTV ve KDV ekleniyor ve nihai fiyata ulaşılıyor. Bulunan bu nihai fiyat, ertesi gün gece yarısından itibaren geçerli olmak üzere uygulamaya konuluyor. Yani örneğin bugünkü (16 Mart) kur ve Genova’daki fiyata göre belirlenen fiyat 17 Mart’ı 18 Mart’a bağlayan gece yarısından itibaren uygulanıyor.

Görüldüğü gibi hiçbir aşamada herhangi bir kurumun fiyat oluşumuna müdahale etmesi söz konusu değil.

Geçen hafta gelecek zammın EPDK tarafından durdurulması ise ertesi gün indirim olacağının bilinmesi ve “bir gün zam, ertesi gün indirim” gibi bir durum yaşanmasını engellemeye dönüktü.

Ancak bu piyasa mekanizmasına aykırı bir adım. Örneğin tersi olsa, fiyatların ineceğinin ilan edildiği herhangi bir gün, ertesi gün de artış olacağı bilinse, EPDK bu kez de o bir günlük indirimin uygulanmasına karşı mı çıkacak?

NİYE PETROLDEKİ KADAR UCUZLAMA OLMUYOR?

Akaryakıt fiyatlarının seyriyle doğal olarak petrol fiyatlarının seyri karşılaştırılıyor ve petroldeki yüksek oranlı ucuzlamanın akaryakıta niye yansımadığı sorgulanıyor.

Biraz önce de belirttiğimiz gibi akaryakıt fiyatlarının oluşumunda ham petrolün değil Genova’daki ürün borsasında oluşan akaryakıt fiyatlarının esas alındığını gözden kaçırmamak gerek.

Fiyat oluşumunda bu borsadaki ürün fiyatlarının esas alındığına en tipik örnek motorin.

Türkiye’de motorinin benzinden daha ucuz olmasına alışkınız. Bu durum tersine döndü, nedeni de borsada oluşan fiyat dengesinin değişmesi. Özellikle savaş yüzünden motorine talep arttı ve bizim ölçü aldığımız Genova’da fiyatlar yükseldi. Motorin fiyatlarının benzine göre çok daha hızlı artmasında motorin üreten rafinerilerin ağırlıkla Rusya'da bulunması da etkili oldu.

Dolayısıyla Türkiye’deki akaryakıt fiyatlarının seyriyle ham petrol fiyatlarının seyrini karşılaştırmak temelde yanlış değil ama daha sağlıklı sonuç elde etmek için ürün borsasındaki fiyatlara da bakmak gerekiyor."