Fatih Sultan Mehmed Han devrine kadar pek çok kimse zamanın vakalarını kaydetmiş, ancak bunlar şu veya bu unvanla anılmamış, ilk defadır ki Fatih’in saltanatında bu vazifeyi yapan kimsele­re “Şehnâme-nüvis” veya “Şehnâme-han”, “Şehnâmeci” denilmeye başlan­mış; XVII. asır sonlarıyla XVIII. asır başlarından itibaren de “Vak’a-nü­vis” tabiri yaygın bir hâl almıştır. Ne var ki “Şehnâme-nüvisler” yalnız hükümdarların evsafını, şan ve zaferlerini yazmışlar ve yazdıkları man­zum eserlere de “Şehnâme” denilmiş; vak’a-nüvisler ise kendilerine veri­len vesikalarla zamanın olaylarını muntazaman kaydetmişlerdir. Eserleri ise “Vak’a-nüvis Tarihi” diye anılmıştır.

Osmanlılar’da “Âşık Paşa” unvanıyla meşhur Ahmed Âşıkî’ye kadar Oruç Bey, Yahşi Fakih, Ahmedî ve kardeşi Hamzavî ilk tarihçilerdir. Oruç Bey; Osman Gazi, Yahşi Fakih; Orhan Gazi devirlerini yazmış, Ahme­dî, manzum tarihini Emir Süleyman’a takdim etmiş, kardeşi Hamzavî ise Hamzanâme adını verdiği tarihinde Yıldırım Bayezid devri sonlarına ka­darki olayları tespit etmiştir.

Âşık Paşa’nın tarihi, daha evvel teferruatıyla incelediğimiz gibi Tevâ­rih-i Âl-i Osman’dır. Eserde, Fatih Sultan Mehmed Han devri olayları incelenmiş, Âşık Paşa’dan sonra Mehmed Neşrî, II. Bayezid’in zaman-ı saltanatında yaşamış, yazdığı Kitâb-ı Cihannümâ adlı tarihinde, devletin kuruluşundan kendi zamanına kadar geçen vukuatı kaydetmiştir. Amas­yalı Şükrullah Efendi’nin eseri Behcetu’t Tevârih’tir. Daha sonra gelen Oruç bin Âdil ise Tevârih-i Âl-i Osman’ı yazmıştır.

Asıl adı Turisina Bey olan Dursun Bey, Fatih’in maiyyetinde, Hadis-i Şerifin sırrına mazhar olan şanlı ordu ile Bizans’a giren bahtiyarlardandır. Meşhur tarihinin adı Tarih-i Ebu’l Feth Sultan Mehmed Han’dır. Sinan Çelebi de fetih ordusuyla birlikte Bizans’a ilk girenlerdendir. Yazdığı Os­manlı Tarihi’nde, 1451 yılı sonlarına kadar geçen vakaları kaydetmiştir. İdris-i Bitlisî, eserinde, 1506 sonuna kadar gelmiş; bu zatı meşhur Kemal Paşazade takip etmiş, çeşitli devlet hizmetinde bulunan, bu arada Kanunî Sultan Süleyman devrinde şeyhülislâm da olan Kemal Paşazade’nin ünlü eseri Tevârih-i Âl-i Osman’dır. Lütfi Paşa, hem tarih yazmış, hem vezâret-i uzmâ makamında bulunmuştur. Bu zatın Tevârih-i Âl-i Osman’ında ise olaylar 1553 yılına kadar gelmiştir.