Çin’in son yıllarda Balkan ülkelerinin medyalarında varlığını arttırdığı, buna paralel olarak Karadağ’da yatırımlarını çoğalttığı, Sırbistan politikasında neredeyse Rusya’nın yerini aldığı gözlemleniyor.

Balkan ülkelerinde Çin nüfuzu hangi alanlarda yayılıyor, hangi ülkelerin politikaları Pekin’in etkisiyle belirleniyor?

Çin'in Balkan ülkelerinde medya faaliyetleri

Dış ilişkiler uzmanı ve Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nin (ECFR) misafir bursiyeri Vladimir Shopov tarafından 9 Aralık 2020’de sunulan bir araştırmaya göre Çin’in Balkan ülkelerinde medya sektörüne ayrı bir ilgi gösterdiği belirtiliyor. Shopov, “Radara Başlarken: Çin’in Güneydoğu Avrupa’da Yükselen Medya Varlığı” adlı çalışma için, Eylül 2020’den Kasım’a kadar sekiz ülkeden farklı “medya uzmanları, gazeteciler, politika analistleri ve araştırmacılar, akademisyenler, diplomatlar, politikacılar ve iş adamları ile 40 röportaj yaptığını” açıkladı.

Söz konusu rapor Çin’in hem devlet hem de özel medya kurumları ile giderek daha ayrıntılı bir medya işbirliği çerçevesi oluşturmaya çalıştığını ortaya koyarak, ekonomi ve ticaret odaklı hedeflerin giderek siyaseti de kapsayacak şekilde genişlediğine dikkat çekiyor. Konrad Adenauer Vakfı’nın katkılarıyla yayımlanan rapor, her Batı Balkan ülkesinin medyalarındaki Çin hareketliliğini ayrıntılarıyla ele alıyor.

Arnavutluk ve Bosna Hersek

Rapora göre Çin’in Xinhau Haber Ajansı’nın, yerel gazeteciler için sık sık Çin’e çalışma ziyaretleri düzenlemek amacıyla Arnavutluk, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya ve Sırbistan’daki muadili ajanslarla resmi işbirliği anlaşmaları bulunuyor. Kapsamlı sözleşmeler olmaksızın Hırvatistan ve Karadağ’da da çalışma ziyaretleri düzenleniyor. “Çin’in yönetim sistemi hakkında” belgeseller gibi ücretsiz Çince içeriklerin ilgili kamu yayıncıları arasında 2019 yılında imzalanan bir anlaşma kapsamında Arnavutluk’a gönderildiği bilgisi de raporda yer alıyor.

Raporda Arnavut medyasının çoğunlukla Çin ile ilişkiler hakkında haber hazırladıkları ve Çinli yetkililerle röportajlar yaptıkları, Çin büyükelçiliğinin gençleri Çin’in pandemiyi yönetmesi hakkında yazmaya teşvik ettiği bilgileri de yer alıyor. Ayrıca Çinli gazetecilerin Bosna Hersek’te üniversitelerde ders verdiği, Pekin gündemini yansıtan ve bölgesel bir medya kuruluşu olarak işlev gören, 2014 yılından beri faaliyetteki Çin odaklı Kina-Danas adlı bölgesel medya kuruluşunun bilgileri de raporda geçiyor.

Hırvatistan ve Sırbistan

Rapora göre Bulgaristan’da, Bulgaristan Haber Ajansı Ajansı sık sık Çin medya kuruluşu Xinhua’nın fotoğraf içeriklerini dağıtıyor. Sofya’da Çin kaynaklı Economic Daily’in yıllardır faaliyet gösterdiği, 24 Saat haber portalının Focus China adında tamamen Çin kaynaklarına ve içeriğine dayalı bir platform oluşturduğu, Bulgaristan’da Pekin’in görüşlerini sunan çeşitli portalların oluşturulduğu ifade ediliyor. Hırvatistan’ın ise Çin medyasıyla resmi işbirliği içinde olmadığı ancak Hırvat gazetecilere yönelik yıllık çalışma ziyaretlerinin düzenlendiği belirtiliyor. Balkan Insight’ın aktardığına göre Hırvatistan’da yerel medyanın Çin hakkındaki artan haberleri, bireysel projelere veya Çin-ABD ilişkilerine odaklanmış durumda. İki haftada bir yayınlanan Globus dergisinin Çin ile ilgili bir ekinin olduğu, Çinli şirketlerin Hırvat medya kuruluşlarını satın alma konusundaki başarısız girişimleriyle ilgili resmi olmayan raporların söz konusu olduğu da bildiriliyor.

Kosova, Karadağ ve Sırbistan

Çin tarafından bağımsızlığı tanınmasa da Kosova’da, Pekin irtibat bürosunun faaliyetlerini arttırdığı, Sırbistan-Çin ilişkileri ve Kosova’nın tanınmamasına yönelik haberler üzerinde durdukları ifade ediliyor.

Karadağ’da ise Çin medyasının çoğu gazeteci tarafından düşük kaliteli olarak kabul edilen yerel medya için ücretsiz içerik sağladığı, Karadağ gelişmelerini Xinhua’nın Belgrad’daki muhabiri tarafından aktarıldığı belirtiliyor. Kuzey Makedonya’da ise Çin haberlerinin çoğunun ekonomiyle ilgili, süren veya olası ikili projelere yönelik olduğu, çoğu zaman Batı medyasında çıkan haberlerin çevirilerinin kullanıldığı bildiriliyor.

Çin’in Devlet Konseyi Enformasyon Bürosu’nun 2016’da Sırbistan Kültür Bakanlığı ile kurumsal düzeyde medya işbirliğini yoğunlaştıran bir işbirliği anlaşmasını imzaladığı hatırlatılan raporda, Sırbistan’da Çin ile ilgili genelde olumlu haberlerin yapıldığı, projelerin yatırım olarak sunulduğu açıklanıyor. Çin büyükelçiliğinin faaliyetleri hakkında haber yapmanın Sırp devleti tarafından kontrol edildiği de vurgulanıyor.

Karadağ'da en fazla yatırımı olan Çin

Çin’in Balkan ülkelerine yönelik ekonomik faaliyetleri dikkate alındığında Karadağ’a eğilmek gerekiyor. Karadağ Merkez Bankası, ekim 2020’de Çin’in 2020’nin ilk yarısında ülkelerine, çoğunlukla Karadağlı şirketlere ve gayrimenkule yönelik 70 milyon euro yatırım yaptığını duyurdu.

Balkan Insight’in 20 Ekim 2020 tarihli haberine göre raporda, Çin yatırımlarının Karadağ’daki şirketlere yapılan yatırımları veya bunların satın alınmasını, gayrimenkul alımını ve şirketler arası borçları, diğer bir deyişle Karadağlı şirketlerin Çin’deki şirketlerden borç para almasını içerdiği ifade ediliyor. Haberde Çin’den ilk kez yıllık Merkez Bankası raporunda büyük bir yabancı yatırımcı olarak bahsedildiği, 2018 ve 2019’da ülkeye para yatıran ilk 50 ülke arasında Çin’in yer almadığı hatırlatıldı.

Raporda Çin yatırımları “gizli” olarak sınıflandırılsa da, haberde CRBC (China Road and Bridge Corporation) adlı şirketin, Bar-Boljare otoyolunun Karadağ ayağının ilk bölümünü Çin Exim Bank’tan 944 milyon dolarlık bir krediyle karşıladığının bilindiği bilgisi yer aldı. Haber ayrıca; Haziran 2020’de Karadağ, Plevlja termik santralinin yeniden inşası için Çin-Karadağ konsorsiyumunun DEC International-Bemax-BB Solar-Permonte ile 54 milyon avroluk bir sözleşme imzaladığı da hatırlatıldı.

Rusya’nın 2019’da Karadağ’daki en büyük yatırımcı olduğu, ancak şu anda 42,5 milyon avroluk yatırımla Çin ve İtalya’nın ardından üçüncü sırada yer aldığı aktarıldı. Merkez Bankası, bunun 15 milyon avroluk kısmının Rus şirketlerinden alınan krediler olduğunu, 14,4 milyon euroluk kısmının ise gayrimenkule yatırımı olduğunu belirtti.

Sırbistan'nın müttefiki değişti mi?

Sırbistan’ın Çin yanlısı politikalar izlemeye başladığı ve Belgrad’ın Batı’nın Çin’i Rusya’dan daha çok ciddiye aldığı düşüncesiyle bu doğrultuda ilerlediği çeşitli analizlerde daha önce ifade edilmişti.

Balkan Insight’ta Vuk Velebi’in temmuz 2020’da yayımlanan analizine göre, koronavirüs salgını ile birlikte Sırbistan ile Çin arasında sıkı bir işbirliğinin başladığı belirtiliyor. (Daha önce QHA’da  Milica Kovacevic’in yine Balkan Insight’ta yazdığı “Balkan Infodemic – How the Virus Became a Geopolitical Weapon” [Balkan İnfodemisi: Virüs Nasıl Jeopolitik Bir Silah Haline Geldi?] başlıklı analizin çevirisinde söz konusu durumdan bahsedilmişti)

Çin’in pandemide Sırbistan için bir numaralı kurtarıcı olarak lanse edilmesiyle hem Çin’in kendi propagandasını yapmasına olanak sağladığı hem de Sırbistan’dan Aleksandar Vucic’in iç kamuoyuna, Sırbistan’ın dünyanın en büyük güçleri arasında bir arkadaşı olduğunu ve Batı’daki konumunu güçlendirdiği imajını sunabildiği belirtildi.

Söz konusu analizde ayrıca Çin ile Sırbistan arasındaki maddi işbirliğin, Rusya’yı geride bıraktığı vurgulanarak Çin’den alınan kredilerin sayısının arttığına dikkat çekildi.