Şu sıralar Faruk Türkoğlu’nun Dünya Gazetesi Yayınları’ndan çıkan 622 sayfalık kitabını okuyoruz.

“Eski hamam, eski tas mı?” ya da “Osmanlı’dan bugüne bu memleket de değişen ne var?” diye sorarak, kıssadan hisse almak için okuduğumuz 220 ve 221’inci sayfalardaki “Saraydaki Savurganlık” başlıklı bölümünü, noktasından virgülüne kadar, zerresine de dokunmadan paylaşalım mı?

*

Tanzimat’tan önce Osmanlı’da israf yaygın değildi. Cevdet Paşa o dönemi şöyle anlatıyordu:

“Öteden beri Devlet-i Aliyye gelirine göre masraf ederdi. Memurlar da vaktiyle maaşlarını alıp idarelerini ona uydururlardı. O zaman alafranga ev ve yalı lüksleri yok idi. Saray-ı Hümayun’un idaresi pek mazbut bir halde idi.”

Kırım Savaşı’ndan sonra bu tutumluluktan eser kalmadı.

*

Peki neye dönüştü?

Devam edelim:

“O yıllarda sarayın masrafları devletin toplam harcamalarının yüzde 10’una kadar yükseliyor. Sultan Abdülmecit’in aldığı sert önlemlere rağmen israf önlenemiyordu. Ancak Abdülmecit de inşaatı 14 yılda tamamlanan Dolmabahçe Sarayı’nın ihtişamı için yüksek tutarlarda harcama yapılmasına engel olmamıştı. Sarayın inşaatı için yapılan harcamaların toplamı bazı kaynaklarda 5 milyon Osmanlı Lirası olarak verilmişti. Ancak bu tutarın gerçek düzeyinin üstünde olduğu tahmin ediliyordu.”

*

Sarayın maliyeti konusunda 1914’te yazılan kitapta ise şu öykü anlatılıyor:

Sultan Abdülmecit bir kez Dolmabahçe Sarayı’nın kaça mal olduğunu öğrenmek istemiş.

Maliye Nazırı cevap vermiş: “3 bin 500 kuruşa hünkârım.”

Hükümdar şaşalayınca da tamamlamış: “İnşaat için gerekli 70 milyon franklık kağıt paranın (kaime) mürekkep, kağıt ve baskı bedeli efendimiz!”

*

Akla yakın görünen bu tutar esas alındığında o yıllarda 1 Osmanlı Lirası, 22.04 Fransız Frank’ına eşit olduğu için, saray maliyetinin 3 milyon 119 bin 430 Osmanlı altın lirası veya 311 milyon 943 bin kuruş olduğu hesaplanabilir.

*

O tarihlerde:

Saray için harcanan bu para ile 5 tane Şirket-i Hayriye benzeri şirket veya 6 tane Zeytinburnu Demir Fabrikası ayarında tesis veya 9 adet kumaş fabrikası veyahut 93 adet meslek lisesi kurulabilirdi.

*

Peki şu kırılma noktası kabul edilen “Kırım Savaşı” sonrasını da, “O günden bugüne” diyerek yine kitaptan üç beş cümle ile okuyalım mı?

“Kırım Savaşı Osmanlı’nın askeri harcamalarını arttırınca İngiltere ve Fransa bu artışı karşılamak için borç para vermeyi teklif etmişti. Önceki yıllarda Avrupa ülkelerinin borç para verme tekliflerini reddeden Osmanlı, bu kez kabul etmek zorunda kalmıştı.”

Daha sonra iş nereye mi varmıştı?

İşte şuraya:

“Osmanlı’nın gelirleri harcamalarını karşılamaya yetmiyordu. Savaş dışında, yeni kurulan devlet daireleri memur istihdamını ve maaşları arttırmıştı.

Yeni sarayların inşaatlarına harcanan para devlet harcamalarını arttırıyordu.

Bazı hanım sultanların, şehzadelerin ve saray çevresinin savurganlıkları bir türlü önlenemiyordu.”

*

Kıssadan hisse.

Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az!