New York'taki Birleşmiş Milletler genel merkezinde yüksek güvenlikli bir yerde bir grup araştırmacı, geçen yılın başlarında Çin sularında ve başka yerlerde sevkiyatları toplayan ve daha sonra Kuzey Kore'nin petrol tesislerine giden tankerleri gösteren uydu görüntülerinin yer aldığı bir sunum izledi. Gruptaki Rus temsilci bir soru yöneltti: Bunun petrol olduğunu nereden biliyorsunuz? Tankerlerdeki su mu? Şarap mı?

Bu soru odada gülüşmelere neden olduysa da Kim rejimine yaptırım uygulanmasını giderek zorlaştıran BM’deki bölünmelerin bir örneğiydi. Toplantıya katılan grup sekiz üyeli BM Uzmanlar Paneli’ydi. Bu grupta BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin yanı sıra Japonya, Güney Kore ve denizcilik alanında uzman sekizinci bir ülkenin temsilcileri yer alıyor.

Panel sonlandırıldı

Rusya'nın haftalar önce görev süresinin uzatılmasını veto etmesinin ardından panelin çalışmaları 30 Nisan'da sona erdi. Diplomatlar ve eski panel üyeleri, grubun görev süresinin dolmasının yaptırımların uygulanmasında önemli bir boşluk bırakacağını söyledi. Altı ayda bir hazırlanan raporların, Kuzey Kore'nin yaptırımlardan kaçınmasına ilişkin tek tarafsız, güvenilir ve şeffaf enstantaneleri sağladığını söylediler. Panelin sonu aynı zamanda küresel güçler arasında derinleşen bölünmelerin Kuzey Kore gibi haydut aktörlerin dizginlenmesini nasıl zorlaştırdığının da altını çiziyor. Kuzey Kore'nin 2017'deki nükleer denemelerinin ardından uluslararası yaptırımları destekleyen Rusya ve Çin, şimdi bu yaptırımların hafifletilmesi için bastırıyor.

2019-2021 yılları arasında panelde görev yapan ABD temsilcisi Aaron Arnold, “Nihayetinde Uzmanlar Paneli'nin feshedilmesi, çok taraflılığın daha da çürüdüğüne ve işlevsizleştiğine işaret ediyor. Dahası, bir izleme sistemi olmadan, ülkelerin yaptırım yükümlülüklerini titizlikle yerine getirmeleri için çok fazla teşvik yok” dedi.

Nükleer denemenin ardından yaptırım uygulandı

Uzmanlar Paneli, Kuzey Kore'nin 2006 yılındaki ilk nükleer denemesinin ardından yaptırımlara maruz kalmasının ardından ortaya çıktı. Takip eden yıllarda birkaç tur güçlendirilmiş ceza, Kuzey Kore'nin küresel finans sisteminin dışında kalmasına yardımcı oldu. İhracatının çoğu kısıtlandı. Petrol ithalatına yıllık bir sınırlama getirildi. Rejime gelir getiren denizaşırı işçilerine evlerine dönmeleri emredildi.

Ancak BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri olarak veto yetkisine sahip olan Rusya ve Çin son yıllarda desteklerini geri çektiler. Uzmanlar Heyeti'nin süresinin uzatılmasını engelleyen Rusya'nın BM Büyükelçisi Vassily Nebenzia, yaptırımların Kore Yarımadası'ndaki gerilimin çözümüne artık yardımcı olmadığını söyledi. Moskova'nın ancak yaptırımlara bir süre sınırı konulması halinde grubun çalışmalarının uzatılmasını destekleyebileceğini söyledi. Çin nihayetinde panel oylamasında çekimser kaldı. BM Güvenlik Konseyi'nin diğer 13 üyesi panelin uzatılmasını destekledi.

Kuzey Kore son yıllarda BM kararlarını ihlal ederek nükleer cephaneliğinde yaptığı geliştirmeler de dahil olmak üzere düzinelerce silah denemesi gerçekleştirdi. Bu yılın başlarında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, lüks ithalat yasağını açıkça ihlal ederek devlet başkanlığı araçlarından birini Kim'e verdi.

2016'dan 2021'e kadar görev yapan eski BM paneli üyesi Japon Maiko Takeuchi, Uzmanlar Paneli'nin sona ermesinin Kuzey Kore'nin yeni operasyonları daha kolay gerçekleştirebileceği ya da şüphelenmediği ülkelerde yeniden ağlar kurabileceği anlamına geldiğini söyledi. Birçok ülke Kuzey Kore'nin olası suiistimallerini etkin bir şekilde izleyecek kaynaklardan yoksun.

Şimdi ne olacak?

ABD, Güney Kore, Japonya ve diğerleri Kuzey Kore'nin yaptırımlara karşı gelmesini takip etmenin alternatif yollarını tartıştılar. Bu yollardan biri, panelin çalışmalarını BM Genel Kurulu'nda onaylatmak olabilir ki bunun için üye devletlerin üçte iki çoğunluğunun hazır bulunması ve oy kullanması gerekir. Ancak böyle bir karar tüm üyeler üzerinde yasal olarak bağlayıcı olmayacaktır.

Diğer seçenekler arasında üçüncü taraf araştırmacılara daha fazla bel bağlamak ya da Çin ve Rusya'yı içermeyen, benzer düşünen ülkelerden oluşan bir izleme koalisyonu oluşturmak yer alıyor. Bu yöntemler yasal risk taşıyor. Zira BM mahkemeye götürülemez. Ayrıca bulgular partizanca olduğu gerekçesiyle reddedilebilir.